От Deli2
К All
Дата 26.11.2001 21:24:26
Рубрики Древняя история; 11-19 век; Армия; Локальные конфликты;

об "потопе" 1654-55гг.

Большие цифры царского войска подтверждаются многими источниками. Самые новые исследования по этой теме, наверное: Г.Сагановичь, Невядомая Вайна 1654-1667, Минск, 1995 или A.Rachuba, Wilno pod okupacja Moskiewska w latach 1655-1661, Lithuania, 2(11)-3(12)'94.
Напр.: число войска гетмана Радвилы при обороне Вильнюса в 1655 году составило около 5000 - по описанию беженца из Литвы засвидетельствованно в Кенигсберге, агент шведского генерала де ла Гарди некий Хорст указывает - 7000. Сам де ла Гарди в донесении королю говорит о 10000 войска Радвилы. Ген.Левенгаупт в письме ген.де ла Гарди пишет о 7000 войска у гетмана ВКЛ "немецкого образца", 1500 пехоты, 300 кавалеристов и 200 драгун (мотопехоты). Представление о числености создать можно...
Наступающая в направлении Вильнюса армия Алексея Михайловича составляла 40000 - под командованием Якова Черкаского (и самого царя), 20000 - вспомогательное казацкое войско Ивана Золотаренки, 15000 - северная группировка под командованием Василия Шереметьева.
Как ни крути опять получается схожее соотношение сил по сравнению с 1654 годом.
По поводу сражения у Шклова: в литературе часто пишут, в комплексе, о "сражении у Шклова и поражении у Шепелевичей", наверное писатель Сенкевич это дело сократил, получилось - "поражение у Шклова" - копотко и неясно (С). Хотя в ту войну было несколько сражений в окресностях Шклова. Сама победа у Шклова была красивой и показательной, но в перспективе - пировой.

С уважением
От lex
К Deli2 (26.11.2001 21:24:26)
Дата 27.11.2001 08:59:00

Re: об "потопе"...


>Большие цифры царского войска подтверждаются многими источниками.

День добрый.
И интересно узнать, а на чем собственно основаны столь великие и столь круглые величины, оценивающие численность русских армий?

Всех благ...
От Deli2
К lex (27.11.2001 08:59:00)
Дата 27.11.2001 11:04:56

Re: об "потопе"...

>И интересно узнать, а на чем собственно основаны столь великие и столь круглые величины, оценивающие численность русских армий?

Акты Московского государства, изданные императорскою академиею наукъ. Разрядный приказъ. Московский столъ, 1635-1659, т.2, СПб, 1894;
Акты относящиеся к истории Южной и Западной России, 1889.
Все источники указанны в упомянутой книге Сагановича.
А какие цифры указанны в тех книгах, которые Вы читали? Интересно как оценивается соотношение сил в сражениях под Оршей 08.09.1514, под Улой 26.01.1564, у Клушина 04.07.1610 и др.

С уважением
От Роман Храпачевский
К Deli2 (27.11.2001 11:04:56)
Дата 27.11.2001 16:55:39

По Орше

>Все источники указанны в упомянутой книге Сагановича.
>А какие цифры указанны в тех книгах, которые Вы читали? Интересно как оценивается соотношение сил в сражениях под Оршей 08.09.1514, под Улой 26.01.1564, у Клушина 04.07.1610 и др.

Берем книгу А. Зимина "Россия на пороге нового времени" М. 1972, стр. 166 - описание битвы под Оршей, находим там цифры для сравнения польских(литовских) данных о потерях русских и данные самих русских. И тогда становится понятной вся механика создания мифов поб "ордах московитов, уничтожаемых мосьпанством". Так, Сигизмунд написал папе Льву Х про 80 тыс. русских, участвовавших в сражении, из которыз 30 тыс. убито и 46 военачальников с 1500 дворянами попали в плен. Деций и Стрыйковский пишут УЖЕ про 40 тыс. убитых и 2000 пленных "детей боярских". Однако в Актах Западной России (т.2, №91) имеется ПОИМЕННОЕ перечисленние русской стороной попавших в плен "детей боярских" - их там 380 человек. Вывод А. Зимина :
"Из Оршинской битвы Сигизмунд решил извлечь наибольший внешнеполитический эффект, главным образом на дипломатическом поприще, ибо было ясно, что военным путем Великое княжество Литовское решающего успеха в борьбе с Россией добиться не способно. Король широко оповещал европейские дворы о "грандиозной победе" его войск над "московитом", не останавливаясь перед заведомым искажением и всей перспективы событий, и самих реальных фактов...Все это, конечно, произвело известное впечатление на европейские державы... Максимилиан (австрийский император, почти союзник России тогда, враг Сигизмунда - Р.Х.) стал искать путей примирения с Сигизмундом, который и сам был заинтересован в посредничестве императора при решении русско-литовского спора. Так или иначе, но Максимилиан отказался подписать с Россий договор 1514 г... Русские должны были сами принимать меры для мирного разрешения конфликта".
Так что, извините, но не надо тут постить статей "национально озабоченных" авторов, которые остаются на уровне сообщений Стрыйковского про "орды московитов". Исследование А. Зимина - это действительно научное исследование без пропаганды, тому порукой безупречная репутация его как источниковеда и человека, могущего идти и против официоза (кто не в курсе может поинтересоваться его мнением насчет Слова о полку Игореве и посмотреть его работу "Витязь на распутьи").
От Deli2
К Роман Храпачевский (27.11.2001 16:55:39)
Дата 28.11.2001 10:43:26

Re: По Орше

> Берем книгу А. Зимина "Россия на пороге нового времени" М. 1972, стр. 166 - описание битвы под Оршей, находим там цифры для сравнения польских(литовских) данных о потерях русских и данные самих русских.

Спасибо за ссылку, обязательно посмотрю эту книгу. Думаю, что там есть не только данные о пленных, но и данные о соотношении сил в упомянутых битвах.

> Однако в Актах Западной России (т.2, №91) имеется ПОИМЕННОЕ перечисленние русской стороной попавших в плен "детей боярских" - их там 380 человек.

Эти перечисления есть и в Литовской метрике, притом с указанием в каких крепостях содержали пленных, сколько тратили денег на питание, какие товары кем и где приобпетались на нужды военопленных и т.д. Кстати просматривая эти записи впечатление было "ух, как их много", ещё раз посмотрю, но по моему их было больше чем 380 человек, однако сама трактовка определения "дети боярские" может быть не совсем та которую вы имеете ввиду.

> Вывод А. Зимина :"Из Оршинской битвы Сигизмунд решил извлечь наибольший внешнеполитический эффект

Этот вывод правильный, была организованна широкая политическая пропаганда в следствии этой победы. Странно было бы если никаких последствий она не имела бы. Насчёт других выводов Зимина трудно что то определённое сказать, да и не выводы это, а, скорее - трактовка событий.

> Исследование А. Зимина - это действительно научное исследование без пропаганды, тому порукой безупречная репутация его как источниковеда и человека, могущего идти и против официоза (кто не в курсе может поинтересоваться его мнением насчет Слова о полку Игореве и посмотреть его работу "Витязь на распутьи").

Профессор Э.Гудавичюс, разделяющий сомнения Зимина по поводу "Слова", указывает и очевидные методологические ошибки в его теории.
Насчёт "безупречной репутации как человека" - ничего сказать не могу, а насчёт источниковедения, думаю, что репутация репутацией, но от ошибок никто не застрахован. Для меня, лично, более убедительны аргументы оппонентов Зимина.
От Роман Храпачевский
К Deli2 (28.11.2001 10:43:26)
Дата 28.11.2001 12:31:14

Re: По Орше

>Спасибо за ссылку, обязательно посмотрю эту книгу. Думаю, что там есть не только данные о пленных, но и данные о соотношении сил в упомянутых битвах.

Что касается сил сторон, то Зимин называет данные о "80 тыс. русских" сильно преувеличенными. Что далее он объясняет пропагандистским маневром Сигизмунда.
От lex
К Роман Храпачевский (27.11.2001 16:55:39)
Дата 28.11.2001 08:48:38

Re: По Орше


День добрый.

>Так что, извините, но не надо тут постить статей "национально озабоченных" авторов, которые остаются на уровне сообщений Стрыйковского про "орды московитов". Исследование А. Зимина - это действительно научное исследование без пропаганды, тому порукой безупречная репутация его как источниковеда и человека, могущего идти и против официоза (кто не в курсе может поинтересоваться его мнением насчет Слова о полку Игореве и посмотреть его работу "Витязь на распутьи").

А каково его мнение по поводу Слова о полку? "Витязь на распутьи" я читал, но довольно давно и помню лишь общее выгодное впечатление - весьма качественная работа.
Всех благ...
От Роман Храпачевский
К lex (28.11.2001 08:48:38)
Дата 28.11.2001 12:32:46

Re: По Орше


>А каково его мнение по поводу Слова о полку? "Витязь на распутьи" я читал, но довольно давно и помню лишь общее выгодное впечатление - весьма качественная работа.

Вкратце - он выдвинул предположение о позднем создании "Слова", если не ошибаюсь, датировал его создание 16-17 вв.
От lex
К Deli2 (27.11.2001 11:04:56)
Дата 27.11.2001 14:09:21

Re: об "потопе"...


>>И интересно узнать, а на чем собственно основаны столь великие и столь круглые величины, оценивающие численность русских армий?
>
>Акты Московского государства, изданные императорскою академиею наукъ. Разрядный приказъ. Московский столъ, 1635-1659, т.2, СПб, 1894;
>Акты относящиеся к истории Южной и Западной России, 1889.
>Все источники указанны в упомянутой книге Сагановича.
>А какие цифры указанны в тех книгах, которые Вы читали? Интересно как оценивается соотношение сил в сражениях под Оршей 08.09.1514, под Улой 26.01.1564, у Клушина 04.07.1610 и др.

>С уважением

День добрый.
У меня с источниками по этому периоду, говоря откровенно, довольно скудно. Помнится полез искать про Оршу 1514 г. и к своему удивлению ничего не нашел. Ну если не считать Карамзина, который говорит весьма глухо: "Пишут, что наших было 80000". Кто пишет? Где? Бог же весть... По 1564 г. есть пара изданий небезызвестного автора Р.Г. Скрынникова, каковой кажется вовсе монополизировал всю тематику по этому периоду. Т.е. у меня есть книги по этому периоду, а не конкретно по этим событиям. А что до моего скепсиса по отношению Ваших цифр, то он... Как бы это сказать... Ни на каких конкретных знаниях по данным событиям не основан и отражает только мой природный скепсис к круглым цифрам со многими нулями.
Всех благ...
От Deli2
К lex (27.11.2001 14:09:21)
Дата 27.11.2001 16:04:04

Re: об "потопе"...

Если по-беларуску sprechen, то можно почитать это, на популярном уровне. Где то в и-нете ещё был "Беларуский гисторичный агляд", там более научный уровень, но по старому адресу он уже "не проживает", может кто новую ссылку подкинет...

С уважением

8 верасня 1514. Бітва пад Воршай

На зыходзе 1512 года Маскоўская дзяржава распачала новую вайну за «искони русские земли» - Беларусь і Ўкраіну, што ўваходзілі ў склад Вялікага Княства Літоўскага і пад уладаю Маскоўшчыны ніколі не знаходзіліся.
Фарпостам Княства на ўсходзе быў старажытны беларускі горад Смаленск. У ліпені 1514-га яго ўзяло ў аблогу велізарнае 80-тысячнае войска маскоўцаў, папоўненае наёмнікамі з заходнеэўрапейскіх краінаў. Па гарадскіх умацаваннях амаль бесперапынна білі трыста гарматаў. Ваявода Юры Салагуб капітуляваў.

Натхнёны поспехам маскоўскі князь Васіль ІІІ кінуў свае войскі ўглыб Беларусі. Услед за Смаленскам здаліся ворагу Крычаў, Амсціслаў і Дуброўна. Крамлёўскі валадар быў настолькі ўпэўнены ў сваёй перамозе, што пад час адной з застоліц загадаў сваім ваяводам «войскі літоўскія і польскія з каралём да Масквы як быдла пугамі гнаць». Над дзяржаваю сапраўды навісла смяротная небяспека.

Вялікі князь Жыгімонт Стары здолеў сабраць пад свае сцягі ў Менску толькі трохі болей за 30 тысяч ваяроў. Тут былі 16 тысяч коннікаў паспалітага рушання Вялікага Княства пад камандаваннем славутага гетмана Канстанціна Астрожскага, 14 тысяч польскіх конных жаўнераў, тры тысячы найманай пяхоты і 2500 шляхцічаў-добраахвотнікаў з Польшчы. Жыгімонт з чатырохтысячным войскам застаўся ў Барысаве, а асноўныя сілы на чале з Астрожскім рушылі насустрач варожай ардзе. Пры канцы жніўня адбыліся першыя сутычкі з ворагам на рэках Бярэзіне, Бабры і Друці.

Пасля некалькіх паразаў расейскае войска спынілася паміж Воршай і Дуброўнай на рэчцы Крапіўне. Тут і адбылася вырашальная бітва. Частка конніцы Астрожскага ўброд і наўплаў - без стратаў - пераправілася цераз Дняпро. Астатнія коннікі, пяхота і артылерыя пераадолелі раку трохі вышэй, па таемна наведзеным наплыўным мосце. Палкі Канстанціна Астрожскага пачалі шыхтавацца насупроць стану маскоўцаў уначы з 7 на 8 верасня. У цэнтры гетман паставіў 16 тысячаў ліцьвінскай конніцы, па баках - палякаў. Наперадзе былі сабраныя сама трапныя стралкі.

На досвітку пад гукі трубаў і бубнаў маскоўскія ваяводы Чаляднін і Булгакаў-Голіца павялі палкі ў першую атаку. Астрожскі звярнуўся да сваіх ваяроў з кароткай гарачаю прамовай: «Мужныя рыцары! Няхай доблесць і мужнасць вашы будуць вартыя слаўных бацькоў!..»

Няўдача першай атакі не надта збянтэжыла Чалядніна і Голіцу: у іх была амаль трохразовая перавага - 80 тысяч супроць 30. Такая самаўпэўненасць саслужыла ваяводам дрэнную службу. Яны кепска ўзаемадзейнічалі і нават не лічылі патрэбным дапамагаць адзін аднаму. Калі ваяры Астрожскага ўдарылі па палках Булгакава-Голіцы, Чаляднін ад бою ўхіліўся, а калі ўдар абрынуўся на ягоных ваяроў, Голіца адплаціў тым сама.

Спроба абысці нашае войска і наляцець з тылу не ўдалася, і пасля паўдня маскоўскія ваяводы кінулі на праціўніка галоўныя сілы. Сеча дасягнула найвышэйшага напалу. Гетман быў сярод сваіх жаўнераў. Ягоная ўзнятая над галавою булава дадавала мужнасці слабейшым.

І раптам здарылася нечаканае: конніца Астрожскага завагалася, спыніла націск, а потым і наагул пакацілася назад. Расцягнутыя баявыя парадкі маскоўцаў з пераможнымі крыкамі перайшлі ў наступ. Колькі хвілінаў коннікі і сапраўды ўцякалі, а тады знячэўку крута павярнулі ўбок. Расейская дваранская конніца апынулася перад пакінутымі ў засадзе гарматамі.

Смяротны град артылерыі спыніў атаку. Чужынцы, збіваючыся ў бязладныя натоўпы, замітусіліся і паказалі нядаўнім «уцекачам» спіны. Конніца Астрожскага рассекла сціжму заваёўнікаў на часткі і рассеяла іх па шырокім прырэчным полі. Ворагаў гналі і секлі яшчэ пяць вёрстаў. Вада ў Крапіўне пачырванела ад крыві і, паводле падання, выйшла з берагоў, бо целы мноства забітых загацілі раку. Шмат хто знайшоў сваю смерць у Дняпры, у навакольных лясах і балотах.

Летапісы і кронікі паведамляюць, што маскоўская раць страціла забітымі блізу 40 тысячаў. Чаляднін, Булгакаў-Голіца і яшчэ восем ваяводаў трапілі ў палон. Разам з імі ў руках у пераможцаў апынуліся дзве тысячы «дзяцей баярскіх» і тры тысячы шэраговых воінаў. Прыгаломшаны весткаю пра поўны разгром свайго войска Васіль ІІІ абвясціў, што ўсе палонныя для яго - мёртвыя, і кінуў іх на вырак лёсу. Булгакаў-Голіца вярнуўся ў Масковію толькі ў 1552 годзе.

Аршанская бітва стала адной з найбуйнейшых у Эўропе ХVІ стагоддзя. Бліскучая перамога нашай зброі аддала ініцыятыву вайны ў рукі Вялікага Княства. Усе захопленыя маскоўцамі гарады, апроч Смаленска, былі вызваленыя. Пачаў развальвацца накіраваны супроць Польшчы і Вялікага Княства Літоўскага таемны альянс Маскоўшчыны і эўрапейскіх дзяржаваў. Крымскія татары, уражаныя перамогаю пад Воршай, на два гады спынілі набегі на Княства і павярнулі сваіх коней у бок Маскоўшчыны.

У снежні 1514 года вялікі гетман Канстанцін Астрожскі трыумфальна ўступіў у сталіцу дзяржавы Вільню. У гонар перамогі на ягоныя сродкі там былі збудаваныя праваслаўныя храмы Святой Тройцы і Святога Мікалая, якія захаваліся дагэтуль.

Студзень 1564. Разгром маскоўцаў на рацэ Уле

Захапіўшы беларускае Прыдзвінне, маскоўцы ўвялі жорсткія акупацыйныя парадкі. Сялянаў і месцічаў гналі ў Маскоўшчыну або змушалі цалаваць крыж на вернасць цару і ваяваць супроць братоў. Даведаўшыся пра непрыхільнасць да новае ўлады, царскія ваяводы пасылалі карныя атрады, якія знішчалі цэлыя вёскі, не літуючы ні жанчын, ні дзяцей. Заваёўнікі занеслі з сабою чуму, што пачалася ў 1563-м і касіла людзей чатыры гады. У рукі да ворагаў трапіла бібліятэка Сафійскага сабора. Каб вынішчыць памяць палачанаў пра сваю дзяржаву і колішнія вольнасці, царскія служкі палілі ці вывозілі старажытныя граматы. Магчыма, якраз тады Беларусь страціла бясцэнны Полацкі летапіс.
Пад маскоўскія гарнізоны ў Прыдзвінні ўзводзіліся новыя замкі. Аўтар «Запісак пра Маскоўскую вайну» Рэйнгольд Гейдэнштэйн пісаў: «На пскоўскай дарозе на паўвыспе паміж рэкамі Дрысаю і Нішчаю супроць літоўскіх фартэцаў Дзісны і Дрысы маскавіты пабудавалі фартэцы: Сокал і Нешчарду на возеры з тым жа назовам, Сітна па дарозе на Вялікія Лукі; потым Каз'ян на рацэ Обалі і Ўсвят на суднаходнай рацэ таго сама назову, што зліваецца з Дзвіною каля Суража. Каз'ян супроцьстаяў Уле, Усвят - Віцебску і Суражу. На левым баку Дзвіны цар пабудаваў у вусці аднайменнай ракі Туроўлю, а на месцы вельмі ўмацаваным і абваколеным з усіх бакоў вадою (на возеры Суша за трыццаць вёрстаў ад Туроўлі) узведзена фартэца Суша, што пагражае Літве. Апрача таго, ён дадаў да пералічаных замкаў Красны, які таксама ляжыць на высокім месцы ў кірунку да Літвы».

Паслам вялікага князя Жыгімонта Аўгуста, якія прыехалі ў Маскву падпісаць замірэнне, Іван ІV паставіў загадзя невыканальную ўмову - вярнуць Інфлянты (Лівонію) і Полацкую зямлю. Між тым у часе перамоваў царскія палкі ўжо збіраліся ў Вязьме, Дарагабужы і Смаленску ў новы паход. Вайна, якая з Інфлянцкай ператварылася ў Полацкую, працягвалася.

Полацкаму намесніку Пятру Шуйскаму было наказана выступіць да Воршы і, сустрэўшыся паблізу яе з ваяводамі Сярэбранымі-Абаленскімі, «выпальваючы Літву», ісці на Менск і Новагародак. Шуйскі з 25-тысячным войскам рухаўся, быццам па сваёй зямлі, - дазоры наперад не пасылаў, панцыры і зброю вёз на санях - і быў за гэта жорстка пакараны.

Даведаўшыся пра рух непрыяцеля, наш вялікі гетман Мікалай Радзівіл, што стаяў у Лукомлі, узяў з сабою адборных коннікаў і на беразе Улы каля вёскі Іванск (цяпер у Чашніцкім раёне) раптоўна ўдарыў па ворагу. Стральцы не паспелі ні надзець браню, ні стаць у палкі. Сеча доўжылася пяць гадзін, а надвечар маскоўцы, кінуўшы абоз, пабеглі. Нашы ваяры да глыбокае ночы ў месяцавым святле пераследвалі і дабівалі захопнікаў. Радзівілу чынна дапамагалі тамтэйшыя жыхары. Просты селянін з Іванска забіў сякераю самога ваяводу Пятра Шуйскага.

Ад куляў, шабляў і дзідаў на берагах Улы палегла дзевяць тысяч маскоўцаў і столькі ж патанула. Як сведчыць польскі храніст Мацей Стрыйкоўскі, мноства чалавечых костак на месцы бітвы можна было ўбачыць яшчэ праз дваццаць гадоў пасля яе. Пераможцы захапілі дванаццаць ваяводаў і абоз з трох тысяч вазоў. Цела князя Шуйскага знайшлі ў рацэ. Радзівіл урачыста ўехаў на ягоным кані ў Вільню, а царскага ваяводу з пашанаю пахавалі там у царкве Багародзіцы.

Бліскучая перамога на Уле сарвала планы царскіх ваяводаў зрабіць паход углыб Вялікага Княства Літоўскага і змусіла іх павярнуць свае палкі ад Воршы назад.

Раз'ятраны разгромам на Уле і ўцёкамі свайго былога паплечніка князя Андрэя Курбскага, Іван Жахлівы шукаў палёгкі ў расправе над полацкім палонам. Аднаго разу проста ад бяседнага стала цар і застоліца кінуліся ў крамлёўскія сутарэнні, дзе сядзелі вязні. Здаволіліся адно тады, як зарэзалі болей за сотню бяззбройных знясіленых людзей, а потым вярнуліся да хмяльных сталоў - дапіваць. Вядома, што ў той разні полацкі шляхціч Быкоўскі выхапіў у цара з рук дзіду, але сілаў на тое, каб адправіць яго ў магілу, ужо не хапіла.

Увосень таго ж 1564 года да Полацка падступіла нашае войска на чале з Радзівілам і Курбскім. На прапанову здавацца новы царскі ваявода Пётр Шчанятаў, ведаючы, што да яго ідуць палкі з Вялікіх Лукаў, адказаў гарматнымі стрэламі. Баючыся акружэння, гетман зняў аблогу і пераправіўся на левабярэжжа. Пасля гэтага на працягу пятнаццаці гадоў значных баявых дзеянняў у полацкім наваколлі не было. Час ад часу адбываліся адно памежныя сутычкі. Атрад Бірулі, напрыклад, разбіў пад пабудаваным маскоўцамі замкам Сітна чатыры сотні стральцоў, захапіў шмат пораху, куляў і 120 цяжкіх стрэльбаў-гакаўніц, а саму фартэцу спаліў.

Зацішша доўжылася, пакуль у снежні 1576 года вялікім князем літоўскім не быў абраны сямігародскі ваявода вугорац Іштван Баторы, або, як яго называлі беларусы, Сцяпан Батура, - выдатны палітык і таленавіты ваявода. Стаўшы на чале дзяржавы, ён прысягнуў заўсёды асабіста ўзначальваць войска і вярнуць усе заваяваныя маскоўскімі царамі землі.

1654. Пачатак вайны Маскоўскай дзяржавы з Рэчай Паспалітай

Калі казацкае паўстанне на Ўкраіне, узначаленае Багданам Хмяльніцкім, абярнулася цяжкай вайною, якая знясіліла Рэч Паспалітую, у Маскоўскім царстве пачалі старанна рыхтавацца да наступу на захад. Фармальна падставай агрэсіі было абвешчанае заступніцтва за Ўкраіну, якую на просьбу Хмяльніцкага цар далучаў да Маскоўскай дзяржавы, а таксама абарона праваслаўя ад прыцясненняў з боку «проклятых ляхов». Аднак у сапраўднасці маскоўскія ўлады кіраваліся чыста захопніцкімі інтарэсамі. Галоўны ўдар быў скіраваны на Беларусь.
Увесну 1654 года тры вялізныя арміі з трох бакоў (з Вялікіх Лукаў, Масквы і Бранска) уварваліся ў Беларусь. На дапамогу ім Багдан Хмяльніцкі выслаў яшчэ тры палкі казакоў, якія наступалі з поўдня ўздоўж Дняпра. Разам на Беларусь абрынулася прыкладна 100-тысячная армія заваёўнікаў, укамплектаваная найманымі эўрапейскімі афіцэрамі, забяспечаная новай, закупленай на захадзе зброяй, магутнай артылерыяй.

Войска Вялікага Княства, узначаленае вялікім гетманам Янушам Радзівілам, налічвала тады нейкіх 10 тысяч жаўнераў. Ці магло яно абараніць край ад такога нашэсця? Памежныя гарады і замкі былі зусім не падрыхтаваныя да вайны: без запасаў пораху і харчу, з даўно занядбанымі ўмацаваннямі. У Смаленску, прыкладам, муры мелі такія шчыліны, што праз іх пралазіў чалавек. А шляхта, якая мусіла ўтвараць паспалітае рушанне, пакідала ўсходнія раёны Беларусі ды ўцякала далей на захад.

Нягледзячы на безнадзейна малыя сілы, вялікі гетман Януш Радзівіл нейкі час даволі ўдала шкодзіў маскоўскім ваяводам, прыкрываючы галоўны шлях з Смаленска на Менск і Вільню. 12 жніўня 1654 года ён нават выйграў бітву пад Шкловам з утрая большай арміяй ваяводы Я.Чаркаскага. Аднак 24 жніўня пад Шапялевічамі невялікі корпус гетмана быў разбіты арміяй ваяводы А.Трубяцкога. Краіна засталася зусім безабароннай.

Пазбаўленыя дапамогі, беларускія гарады не маглі доўга трымацца. Некаторыя (Полацак, Невель, Рослаў, Магілеў, Чавусы ды інш.) амаль адразу паддаваліся, іншыя ж, такія, як Смаленск, Віцебск, Дуброўна, Горы, Гомель, Друя, Амсціслаў, - пачалі адчайна адбівацца. Цар загадваў сваім ваяводам асабліва бязлітасна распраўляцца з кожным горадам, які, адмовіўшыся ад капітуляцыі, бараніўся, - каб, навучаныя, здаваліся іншыя. Так узорна былі пакараныя здабытыя штурмам Амсціслаў, Друя, Віцебск, а таксама невялікая Дуброўна, што паддалася, паспадзяваўшыся на царскую літасць. Затое Стары Быхаў, які разам з залогай абаранялі месцічы і сяляне, што сышліся з ваколіцаў, заставаўся непрыступным для заваёўнікаў.

У шэрагу ўсходніх раёнаў Беларусі мясцовае насельніцтва спачатку верыла заявам маскоўскіх уладаў пра тое, што вайна распачатая дзеля абароны праваслаўя, і лаяльна паставілася да царскіх ратнікаў. Аднак тыя паводзілі сябе як звычайныя захопнікі. Ваяўнікі Аляксея Міхайлавіча аднолькава бязлітасна чынілі гвалт над усімі, хто трапляўся, не зважаючы на веравызнанне, рабавалі, хапалі ў палон і выводзілі ў сваю дзяржаву. Заняўшы да глыбокай восені таго года беларускія землі з усходу ажно да Дняпра і на поўначы да Дзвіны, царскія ўлады рыхтаваліся да новых захопаў.

Беларускія сяляне з першых месяцаў вайны пачалі ўтвараць аддзелы самааховы. На акупаваных землях яны сыходзілі ў лясы, узбройваліся косамі, віламі, бердышамі ды спрабавалі абараніць ад чужынцаў свае пасяленні, перашкаджалі выводзіць мясцовых людзей у няволю, а таксама дапамагалі войску сваёй дзяржавы і часам уступалі ў адкрыты бой з рэгулярнай арміяй Аляксея Міхайлавіча. Так пачаўся шырокі партызанскі рух - першы ў беларускай гісторыі масавы добраахвотны рух супраціву, фактычна абарончая вайна народа. Асабліва актыўнымі былі сяляне Амсціслаўшчыны. Прыкладам, у ліпені 1654 года трохтысячны аддзел мужыкоў з Калеснікаўскай воласці заатакаваў пад Амсціславам армію ваяводы А.Трубяцкога, у якой налічвалася да 15 тысяч ратнікаў. На Смаленшчыне ў партызанскім руху бралі ўдзел нават праваслаўныя святары. Народная барацьба хутка ахапіла амаль усю тэрыторыю Беларусі і трывала да самага вызвалення краю.
От lex
К Deli2 (27.11.2001 16:04:04)
Дата 28.11.2001 06:48:12

Re: об "потопе"...


>Если по-беларуску sprechen, то можно почитать это, на популярном уровне. Где то в и-нете ещё был "Беларуский гисторичный агляд", там более научный уровень, но по старому адресу он уже "не проживает", может кто новую ссылку подкинет...

>С уважением

День добрый.
Спасибо за материалец. По белорусски мы... Слабо, в общем. Но попытаемся. Однако даже первый взгляд внушает сильные подозрения на качество этого материала. Уже одно слово "оккупированные земли" применительно к тому времени наводит на мысль, что из меня хотят чайника сделать. А вот что нашел у себя (точнее у Скрынникова) по Улле (Орше) 1564 г. Армия Шеина (или Шуйского - вот память-то... Инет на работе, а библиотекА - дома) насчитывала от 14 до 20 тыс чел. Причем источники все - литовские (14 тыс. - донесение послов, уехавших ни с чем после предшествовавших походу переговоров; 17 тыс. - отчет Радзивилла; 20 тыс. - показания пленных). Численность Радзивилла - 8 тыс. (насколько я понимаю - тоже литовский источник). Русские столкнулись с литовцами после 3-дневного марша вечером, продвигаясь по узкой лесной дороге. Т.о. можно сказать что были захвачены врасплох. В бою участвовали только передовые части, но тем не менее оказали врагу ожесточенное сопротивление (из отчета Радзивилла). А когда они были сбиты, то все прочие уже просто не успев построить боевой порядок смешались и бросились бежать. По потерям. Оценки разные, но русские источники говорят о 150-700 пленных (впрочем Скрынников полагает, что последняя цифра относится ко всей сумме потерь - убитыми и пленными и среди всех слоев - стрельцов, детей боярских и пр.) Ну и что мы видим? Все цифры по числености русской армии - литовские. Вы действительно считаете что они будут в своих донесениях сильно "супостатов жалеть"? Что то я сомневаюсь. К сожалению я не знаю какого-нибудь авторитетного русского источника по данному периоду. Такое чувство, что никто особенно не пишет. Или не издают их?
Всех благ...
От FVL1~01
К Deli2 (26.11.2001 21:24:26)
Дата 27.11.2001 02:35:23

Пить надо меньше вудки гданской...

И снова здравствуйте

И не будет панам гоноровым мерещиться полчища и орды с востока неметные...

С уважением ФВЛ
От FVL1~01
К Deli2 (26.11.2001 21:24:26)
Дата 27.11.2001 02:34:27

Re: об "потопе"... (-)
От И. Кошкин
К Deli2 (26.11.2001 21:24:26)
Дата 26.11.2001 23:36:09

Так Вильно никто и не оборонял. (-)
От Deli2
К И. Кошкин (26.11.2001 23:36:09)
Дата 27.11.2001 10:28:54

оборонял

Первое сражение за Вильнюс произошло 26.07 у Ашмяны, 07.08 произошло сражение на подступах к городу, 08.08 Золотаренко и Черкаский вошли в город. В донесении царю Золотаренко писал, что сражение продолжалось 6 часов.
Вы повторили "вражескую пропаганду" о том, что Радвила сдал Вильнюс без боя. Эту версию распространял главный конкурент гетмана Литвы - полевой гетман Гонсевский. Дело в том, что Радвила не был католиком и находился в постоянном конфликте с королём и польскими магнатами.
Правда, Радвила не положил всё своё войско под Вильнюсом, а сохранил его для предпологаемых совместных действий со шведами. Как раз в то время начались переговоры о союзе с Карлом Густавом 10.

С уважением
От И. Кошкин
К Deli2 (27.11.2001 10:28:54)
Дата 28.11.2001 00:10:24

Оборона - это смоленское сидение Шеина. Но у Радзивилла не было смолян. (-)
От Никита
К И. Кошкин (28.11.2001 00:10:24)
Дата 28.11.2001 10:58:35

Хмм, Вильнюс в те годы - не Смоленск.

У меня есть путеводитель по городу издания 1905 года. С отличными и довольно детальными историческими очерками, с разбивкой по периодам. Ясно кем писалось и в каком духе, т.е. сомнения в идеологических перехлестах в пользу литовцев или поляков должны улетучиться сразу:)

Детально сейчас набивать не буду, но отвечу тезисно:
1. Городские стены Вильнюса на момент были в совершенно плачевном состоянии и обветшали.
2. Оставалась возожность оборонять замок, но это ничего не давало в военном отношении (он невелик и контроль над городом все равно оставался бы в руках осаждающих, кроме того, гарнизом обрекался на уничтожение, а такого себе позволить не могли - все это поаказала попытка русских войск оборонять Вильнюс при отступлении);
3. Оборона города была чревата большими разрушениями и жертвами среди мирного населения;
4. Под городом, и, практически, на окраинах самого города была упорнейшая битва, детали и описание которой, если есть интерес, могу привести по тому же источнику.

С уважением,
Никита